Ας δούμε όμως τι λέει ένας άνθρωπος ιδιαίτερα έμπειρος σε αυτές τις διεργασίες. Ο Μπρούνο Κάουφμαν (Bruno Kaufmann) εκτιμά και υποστηρίζει ένα μικτό πολιτικό σύστημα ασθενούς αντιπροσώπευσης και ισχυρής δημοκρατίας. Κάτι ανάλογο με το πολιτικό σύστημα της Ελβετίας για το οποίο είναι περήφανοι το 89,8% των Ελβετών (Kriesi, Trechsel – The Politics of Switzerland σελ. 66). Αλήθεια ποιο είναι το ποσοστό των Ελλήνων που νοιώθουν περήφανοι για το πολιτικό μας σύστημα;
Προσωπικά, η εικόνα της μαθήτριας που προσέρχεται χαμογελώντας στο εκλογικό κέντρο με συγκίνησε. Ένας νέος άνθρωπος που επιλέγει να πάρει την ευθύνη για το μέλλον της χώρας που ζει. Μια ευθύνη που αποτελεί ταυτόχρονα βάρος και χαρά. Αυτή είναι η ομορφιά του να είσαι πολίτης, αυτή είναι η μαγεία της δημοκρατίας.
Ελπίζω να προλάβω να δω και στην Ελλάδα τους νέους ανθρώπους να αποφασίζουν για τον τόπο που γεννήθηκαν και κατοικούν, να αποφασίζουν για τις ζωές και το μέλλον τους.
Ας δούμε όμως τι μας λέει ο Κάουφμαν για το δημοψήφισμα στην Σκωτία (εδώ μπορείτε να δείτε το πρωτότυπο).
“Οι πολίτες της Σκωτίας αποφάσισαν. Δεν επιθυμούν την πλήρη ανεξαρτησία τους από το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά ταυτόχρονα έδειξαν πως επιθυμούν περισσότερη δημοκρατία για όλους τους πολίτες. Σε μια συναρπαστική διαδικασία, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για το πώς οφείλει να διεξάγεται ένα δημοψήφισμα με αντικείμενο την εθνική κυριαρχία. Ο δημόσιος διάλογος στην Σκωτία, σχετικά με την λαϊκή εξουσία, μπορεί πλέον να εμπνεύσει ολόκληρο τον κόσμο.
Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί. Το 84,6%, από ένα εκλογικό σώμα 4.285.323 εγγεγραμμένων, συμμετείχε στην ιστορικό δημοψήφισμα της 18ης Σεπτεμβρίου Αυτή είναι η υψηλότερη προσέλευση ψηφοφόρων στην Βρετανία από το 1945: «Η ατμόσφαιρα ήταν εξαιρετική και είμαι ενθουσιασμένη γιατί μπορώ εγώ να αποφασίσω για αυτή την χώρα», δήλωσε μια 16-χρονη μαθήτρια από το Αμπερντίν, μετά την επίσκεψη της στο τοπικό εκλογικό τμήμα, για αυτό που ήταν ίσως η πιο σημαντική απόφαση για όλη της την ζωή. Ο συνολικός αριθμός των ψήφων ήταν 3.623.344, από αυτούς 1.617.989 υπέρ του ΝΑΙ (44,65%) και 2.001.926 υπέρ του ΟΧΙ.
Το να έχουν λόγο σε ένα τόσο σημαντικό θέμα και να παίρνουν μέρος στην δημόσια συζήτηση για αυτό, ήταν ένα συναίσθημα για το οποίο οι περισσότεροι Σκωτσέζοι ένοιωσαν ευτυχισμένοι και περήφανοι που το βίωσαν μέσα από αυτή την διαδικασία του δημοψηφίσματος. Τόσο οι υποστηρικτές του ΝΑΙ, όσο και αυτοί του ΟΧΙ, κατέστησαν σαφές τις τελευταίες ημέρες πριν από το δημοψήφισμα πως οι άνθρωποι στη Σκωτία, σε όλη τη Βρετανία αλλά και την Ευρώπη χρειάζονται περισσότερες δημοκρατικές διαδικασίες και όχι λιγότερες. Σε μια ύστατη προσπάθεια να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους υπέρ της παραμονής στην Ηνωμένο Βασίλειο, ακόμη και τα «τρία φιλαράκια” από το Λονδίνο, ο Ντέϊβιντ Κάμερον (David Cameron, Συντηρητικό Κόμμα), ο Εντ Μίλιμπαντ (Ed Miliband, Εργατικό Κόμμα) και ο Νικ Κλεγκ (Nick Clegg Φιλελεύθερο Κόμμα) ήρθαν τελικά στο Εδιμβούργο για να τονίσουν την υποστήριξη τους στο ΟΧΙ.
Υπερβολές και υπεκφυγές
Είναι σίγουρο πως και οι δύο πλευρές κατέφυγαν σε υπερβολές και υπεκφυγές. Κάποιοι προσπάθησαν να υπονομεύσουν την ευρεία συμμετοχή στον δημόσιο διάλογο σχετικά με όλα τα είδη των προκλήσεων, που συνδέονταν με την εθνική ασφάλεια, το κράτος πρόνοιας, το ποιο νόμισμα θα έπρεπε να υιοθετήσει μία ανεξάρτητη Σκωτία καθώς και το πώς θα αντιμετωπίζονταν το θέμα της έντασης στην ΕΕ. Αυτό αντικατοπτρίζεται επίσης στις δηλώσεις πολλών ξένων παρατηρητών και σχολιαστών, ενδεχομένως, με την ελπίδα της χρησιμοποίησης του δημοψηφίσματος στην Σκωτία ως μοντέλο στις δικές τους προσπάθειες για περισσότερη, ή και λιγότερη, αυτονομία και ανεξαρτησία. Στους παραπάνω συμπεριλαμβάνονται οι προσπάθειες Ρώσων πολιτικών να χρησιμοποιήσουν το παράδειγμα του δημοψηφίσματος στην Σκωτία υπέρ των δικών τους επιδιώξεων και φιλοδοξιών στην Κριμαία, καθώς και των ηγετών στις Βρυξέλλες, οι οποίοι προειδοποιούσαν για μία πιθανή «βαλκανιοποίηση της Ευρώπης”.
Όμως, αυτό που οι περισσότεροι υποστηρικτές και παρατηρητές “έχασαν” τελικά, ήταν η ίδια η διαδικασία του δημοψηφίσματος. Η δημοκρατική ωριμότητα που επιδείχθηκε, προσφέρει ένα εξαιρετικά υποδειγματικό μοντέλο μίας επιτυχημένης διαδικασίας δημοψηφίσματος. Τρεις πτυχές του δημοψηφίσματος είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Ο βαθμός συμμετοχής των πολιτών, η καθολική αποδοχή του δημοψηφίσματος καθώς και η ίδια η διεξαγωγή του.
Ποτέ άλλοτε, στη σύγχρονη ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, δεν έχουν τόσοι πολλοί πολίτες λάβει μέρος σε έναν τόσο μεγάλο αριθμό δημόσιων συζητήσεων και διαδηλώσεων, σε μια μακρά πορεία προς τον δημοψήφισμα της 18ης Σεπτεμβρίου. Οι άνθρωποι κατάλαβαν πως αυτή η διαδικασία δεν ήταν το να δώσουν σε κάποιους άλλους το δικαίωμα να αποφασίσουν, αλλά το να αποφασίσουν οι ίδιοι για το τι επιθυμούν. “Έχω ψηφίσει σε κάθε εκλογική αναμέτρηση από τότε που ήμουν 18 ετών, αλλά ποτέ δεν ένοιωσα όπως σήμερα”, ομολόγησε ένας ηλικιωμένος άνδρας μετά την ψήφο του στο Κέρκγουολ του Όρκνεϊ (Kirkwall, Orkney). Είναι προφανές το ότι οι πολίτες ήταν σε θέση να κατανοήσουν την διαφορά, μεταξύ της δικής τους απόφασης σε ένα σημαντικό και ουσιαστικό θέμα και της συνηθισμένης επιλογής των διαχειριστών της εξουσίας μέσω των εκλογών.
Χρειάζεσαι μια συμφωνία!
Δεύτερον, υπήρχε η επονομαζόμενη συμφωνία του Εδιμβούργου μεταξύ των κυβερνήσεων της Σκωτίας και του Ηνωμένου Βασιλείου – υπογράφηκε στις 15 Οκτωβρίου 2012 – η οποία προετοίμασε το έδαφος για την παραπάνω διαδικασία. Ένα αδύνατο σημείο των δημοψηφισμάτων που αναφέρονται σε εθνική κυριαρχία και το οποίο είναι κοινό τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και σε πολλά άλλα πολιτεύματα σε όλο τον κόσμο, είναι ότι δεν προβλέπονται ρητώς στο Σύνταγμα ή δεν μπορούν να προκληθούν με πρωτοβουλία των πολιτών. Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σκωτία ξεπέρασαν αυτούς τους περιορισμούς, συμφωνώντας στο δικαίωμα της απόφασης μέσω ψήφου καθώς και στα κύρια χαρακτηριστικά του δημοψηφίσματος. Το παραπάνω αποτελεί μία σημαντική διαφορά σε σχέση με παρόμοιες προσπάθειες, σε όλη την Ευρώπη, να οργανωθούν δημοψηφίσματα εθνικής κυριαρχίας, όπως για παράδειγμα στην Καταλονία ή την ιταλική περιφέρεια Veneto. Από την στιγμή που δεν υπάρχει μια συμφωνία σχετικά με το δημοψήφισμα, με το κράτος από το οποίο επιθυμείς να ανεξαρτητοποιηθείς, θα είναι υπερβολικά δύσκολο να οργανωθεί μία ελεύθερη και δίκαιη λαϊκή ψηφοφορία.
Η διαδικασία του δημοψηφίσματος στην Σκωτία είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα ναι ή ένα όχι στην ανεξαρτησία. Είναι η έκφραση ενός νέου πολιτικού πολιτισμού – μια πραγματική νίκη για τη λαϊκή εξουσία!
Τρίτον, η ίδια η διεξαγωγή του “Indyref” – όπως ονομάσθηκε το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας στα social media και όπου μόνο κατά την διάρκεια των βραδινών ωρών της ψηφοφορίας εστάλησαν περισσότερα από επτά εκατομμύρια tweets – μας προσφέρει ένα μοντέλο για το πώς πρέπει να οργανώνεται και να διεξάγεται μια τέτοια διαδικασία δημοκρατικής λήψης αποφάσεων. Σε αυτό συμπεριλαμβάνεται η ευρεία εκστρατεία ενημέρωσης του κοινού, οι αυστηρές απαιτήσεις διαφάνειας και η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης υποδομής για τη συμμετοχή τόσο στη συζήτηση όσο και, ειδικά, στην ψηφοφορία. Για αρκετές εβδομάδες πριν από την ημέρα διεξαγωγής του δημοψηφίσματος ήταν εφικτή η ταχυδρομική ψήφος, ενώ στις 18 Σεπτεμβρίου υπήρχανε όχι λιγότερα από 5.579 εκλογικά τμήματα σε λειτουργία, για 14 ώρες και σε ολόκληρη τη Σκωτία. Δεν ήταν μόνο οι δημόσιες υπηρεσίες που έκαναν την διαδικασία λήψης της απόφασης μια εκπαιδευτική και δημοκρατικά νομιμοποιημένη διαδικασία, αλλά και οι προσπάθειες πολλών οργανισμών ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων αυτών που ελέγχονταν από πολίτες όπως ο bellacaledonia.
Ευτυχισμένοι ηττημένοι
Έχοντας βιώσει όλα τα παραπάνω οφέλη μίας σπουδαίας δημόσιας συζήτησης, η οποία οδήγησε σε ένα δεσμευτικό όσο αφορά το αποτέλεσμα του δημοψήφισμα, είναι πολλοί οι «χαμένοι» που είναι χαρούμενοι σήμερα: «Αυτή είναι μόνο η αρχή, όχι το τέλος”, δήλωσε ένας υποστηρικτής του ναι νωρίς το πρωί της 18ης Σεπτεμβρίου, μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος για να προσθέσει με υπερηφάνεια, “οι άνθρωποι της Σκωτίας έχουν κερδίσει”. Όμως, η “νίκη” αυτή είναι μόνο ένα βήμα, εφόσον πολλές προκλήσεις και προβλήματα παραμένουν υπαρκτά και δεν υπάρχουν εγγυήσεις σχετικά με την τήρηση των υποσχέσεων που δόθηκαν από το Λονδίνο, ειδικά αν υπάρξει κυβερνητικός συνασπισμός μεταξύ των Συντηρητικών και του UKIP μετά τις γενικές εκλογές του επόμενου έτους. Επιπλέον, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ελβετία, δεν υπάρχει καμία επίσημη συνταγματική διαδικασία στην διάθεση των πολιτών της Σκωτίας, προκειμένου να επανεκκινήσουν αυτοί την όλη διαδικασία.
Πράγματι, περισσότερες αλλαγές θα (πρέπει να) έρθουν. Μετά την 18η Σεπτεμβρίου, η ενεργή συμμετοχή του πολίτη και η συμμετοχική δημοκρατία, θα διαδραματίσει έναν περισσότερο ζωτικό ρόλο από ό, τι πριν το δημοψήφισμα, όχι μόνο στη δημοκρατία της Σκωτίας, αλλά και σε άλλα μέρη του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ευρώπης και του πλανήτη. Έτσι, ακόμη και αν κάποιοι προσπαθήσουν να μην τιμήσουν τις υποσχέσεις τους για περισσότερη δημοκρατική δύναμη στα χέρια των πολιτών, θα πρέπει να μάθουν κάτι: το δημοψήφισμα της Σκωτίας είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα ναι ή ένα όχι για την ανεξαρτησία, είναι η έκφραση ενός νέου πολιτικού πολιτισμού, μια πραγματική νίκη για τη λαϊκή εξουσία!”
